NHỮNG MẢNH ĐỜI TRÔI

Buổi sáng cuối cùng trên đất  Cambodia  tôi dành nguyên thời gian cho cuộc thăm viếng một  trong 15 làng nổi của đồng bào Việt Nam tại Chong Kneas , lênh đênh trên phía tây bắc biển hồ Tonle Sap , cách thành phố du lịch nổi tiếng Siem Reap chừng 15 km. Cùng với Đế Thiên Đế Thích , đây mới chính là chủ đích của chuyến đi mà tôi hằng mong ước, thuận lợi hơn là sự có mặt của anh hướng dẫn viên bản xứ thông thạo tiếng Anh với tài xế chiếc xe Tuk Tuk rất đúng hẹn.

Cô bạn người Cambodia làm chung hãng có lần giải thích “ Tonle” nghĩa là sông, còn “Sap” coi như không có mùi vị gì hết. Riêng tôi nôm na thì cứ như hồi còn nhỏ, cái hồ lớn rộng mênh mông như biển nên gọi gộp lại   Biển hồ Tonle Sap,  cần chi thắc mắc  đến cái tên.

 Vì nhiều nguyên nhân  khác nhau nên nhiều gia đình Việt Nam đã lưu lạc tới biển hồ tập trung theo từng làng , lập nghiệp sinh sống  nhiều đời. Có ai mà không muốn được sống nơi chôn nhau cắt rốn gần gũi họ hàng anh em, mồ mả tổ tiên? Phải nương náu nơi xứ người, sống bất định , có phải người ta đã tìm thấy nơi đó một cuộc sống khá hơn chốn quê nhà trong hoàn cảnh riêng từng gia đình? Tôi không dám làm một cuộc so sánh về những nỗi khổ đau phải chịu đựng trong cuộc đời, khó  nói ai sướng hơn ai hay cùng cực hơn ai, khi mình chưa trải qua thì chưa thấm thía. Lần này có cơ hội qua xứ Chùa Tháp,  không ngần ngại mà chọn ngay biển hồ Tonle Sap, tôi chỉ ước muốn  giản dị  xem tận nơi cảnh đời trôi nổi của đồng bào mình đã ngược dòng Mekong tới  xứ người sinh sống ra sao?

Bình thường  sợ xuống nước vì không biết bơi nhưng hôm nay trong sự háo hức chờ thấy tận mắt một quang cảnh đặc biệt chưa bao giờ gặp trong đời , tôi quên bẵng điều suy nghĩ nếu có gì trục trặc trên sông nước bao la này thì mình sẽ ra sao?

Có chiếc ghe máy đang lướt gần song song trên mặt sóng . Tuy chưa đến nơi nhưng tôi cũng đoán là ba cha con anh  này là người Việt khi họ chăm chú nhìn, có lẽ họ tưởng tôi là một bà Tàu nào đó hôm nay lại xuất hiện nơi đây như vô số du khách khác.

Chẳng bao lâu thì khung cảnh sống động hơn với nhiều căn nhà nổi xuất hiện dần, tôi nhoài người sát ra mạn thuyền rồi căng mắt lên. Đang là mùa khô những căn nhà nhấp nhô giữa khung cảnh mênh mông trời nước, tôi chưa tưởng tượng được khi con nước dâng mùa mưa lũ thì sẽ ra sao để sinh tồn?

Khi thuyền chầm chậm, một cậu bé trai theo cha kẹp sát  một chiếc khác đang dừng lại, nhảy nhanh qua mời khách mua những lon nước ngọt cầm tay. Chắc là đã bán được hàng  nên vui vẻ  vẫy  tay chào tạm biệt, nụ cười em sao hồn nhiên quá, cái quần đùi đẫm nước đã bao lâu, em có thấy ướt lạnh?

 Tiến dần vào làng tôi nhận ra ngay cái nét VN của những con người đang bập bềnh trên nước với cái võng tòn teng đong đưa, chậu hoa cúc vạn thọ vàng tươi nổi bật  trước nhà. Ôi loại hoa  đậm nét quê hương Việt Nam tượng trưng cho sự tốt lành, cuộc sống phúc thọ , từ mảnh vườn quê tới phố xá thị thành không thể thiếu  mỗi dịp Tết cổ truyền. Nhớ vài hôm trước giữa một rừng hoa xuân khoe sắc tôi ít chú ý tới loại hoa khiêm nhường giản dị này nhưng hễ mua hoa cúng thì  má tôi dặn kỹ ghé hàng người quen chọn về cho bà những bông vạn thọ thiệt tươi mà đơm bàn thờ. Tôi tin rằng người chủ nhà cũng đã cắt vài cành bông để trên bàn thờ gia tiên rồi, thiệt quý cái tình quê hương gắn bó trong lòng , giữa chốn sông nước này ai bán mà mua trừ khi mình tự trồng.

 Những chiếc nón lá thân quen xuất hiện, rồi cây chuối xòe lá đón gió , mấy bụi rau thơm  làm sao mà tôi nhầm được .

Dân làng sống trên những căn nhà nổi, nhìn bên hông tựa vào các thùng phuy rỗng và những bó tre lớn làm phao. Trong sự khó khăn thiếu thốn về mọi mặt con người ta vận dụng tối đa những sáng kiến thực dụng tạo một chỗ trú ẩn sống qua ngày. Màu sơn xanh được ưa chuộng với một số căn lợp tôn, khá dài , coi an toàn có vách chung quanh.

 Một hai chiếc ghe con làm phương tiện di chuyển đồng thời cũng thả lưới giăng câu . Hình như mọi người chấp nhận  một cuộc sống an bài vì chẳng còn cách chọn lựa nào khác, vẫn lạc quan tiếp cận với thế giới bên ngoài qua các cần ăng ten TV tại những căn nhà tương đối khang trang.

Sự chênh lệch giữa  những gia đình  cũng dễ dàng nhận thấy ngay bề ngoài, nhà và ghe kết hợp người ta  làm sao mà đi thẳng lưng đây. Đêm đêm họ có ngắm ngàn sao qua mái  lợp lá rách bươm phủ lưới , bao nhiêu người trong gia đình này lom khom chia nhau một chỗ nhỏ ngã lưng ?

Từ bao lâu  nay, ngoài sinh kế chính là ngư nghiệp, một số bà con cũng buôn bán lẻ vài tiệm tạp hóa hoặc ngay trên ghe nhỏ lưu động. Thiên nhiên ưu đãi ban tặng nguồn cá, trước đây nổi tiếng dồi dào nhưng bây giờ không như thế nữa , mùa nước lũ từ tháng 6 đến tháng 12 chính quyền cấm bắt cá trên biển hồ , vì quá thiếu thốn nên một số gia đình nghèo khó vẫn liều giăng lưới hoặc câu cá trộm. Người ta than vãn càng ngày lượng cá càng ít đi nhưng chắc chưa đã tường tận những nguyên nhân khách quan và chủ quan nào dẫn tới tình trạng này. Làm sao mà nguồn thông tin chính xác có thể lan tỏa tới đây trong điều kiện sống thiếu thốn nhiều mặt cộng thêm nỗi bất an, thiếu cái nhìn thân thiện của dân bản xứ?

Tôi để ý làn nước đục phù sa , hẳn  xài nước sông là chính trong sinh hoạt và nước thải ra cũng quanh quẩn đó. Chung quanh xóm ghe nghèo lục bình chen lấn vào sát , không biết có gây những bất lợi nào nhưng dù sao màu xanh cũng làm cho ánh mắt nhìn dễ chịu .  Bè, ghe cũ kỹ xuống cấp, tôi hình dung được sự  chật vật, nghèo đói- nợ nần-bịnh tật như cái vòng luẩn quẩn trói chặt không gỡ nổi. Những gia đình thiếu bóng dáng người đàn ông càng khốn khổ, lấy ai gánh vác chuyện nặng nhọc, đàn bà con nít cũng phải tìm mọi cách đắp đổi qua ngày. Họ nói sợ nhất khi mưa lũ tràn về , sóng gió lật úp chỗ trú ẩn mong manh như trở bàn tay, ăn cũng không đủ nói chi bịnh tật, mọi sự cứu giúp dù ít đến đâu cũng là niềm an ủi quên bớt đắng cay cơ cực.

Buôn bán nhỏ chất trên thuyền chèo đi loanh quanh cũng thấy nhiều hình thức, cô bán hàng chở đầy rau quả  kề sát thềm nhà gọi mời khách mua, khá nhiều mặt hàng linh tinh lặt vặt treo lủng lẳng vui mắt.

Con nít nơi đây, các em đi lại trên ghe rất tự nhiên như trên đất liền, vài em chẳng biết bắt nơi đâu mấy con rắn rồi quàng trên cổ như bạn bè thân thuộc. Các bà mẹ để con trong lòng tập trung sức nặng phía  trước chèo ghe coi rất thiện nghệ ung dung.

Và những cái thau nhôm giặt đồ trở thành phương tiện di chuyển cá nhân giản dị , điều khiển lanh tay giữ thăng bằng tài tình.

Dường như em nào sống trong cảnh khó khăn cũng khôn quá lứa tuổi, gan dạ và  nhanh nhẹn di chuyển trên sông nước, biết chèo thuyền chở khách, phụ buôn bán, đánh bắt cá kiếm thêm thu nhập giúp gia đình.

Mải mê nhìn quang cảnh sông nước tôi không để ý tới một ngôi trường tiểu học đầu tiên vừa vuột qua, dĩ nhiên là ai cũng đề nghị quay trở lại ghé thăm. Tôi không biết đối diện với trường là một “tiệm nổi” bán những món hàng đa số là dành cho học sinh, giá cả khỏi chê luôn nhắm vào khách du lịch từ phương xa tới có nhã ý mua tặng các em chút gì làm quà, mãi sau này kể chuyện lại và coi hình người bạn chụp thì mới hay.

Đập vào mắt tôi là ngôi trường màu xanh khá khang trang , có sân chơi cho các em và vài phòng học nối kết nhau bởi các bè lớn. Mặt chính của trường treo các băng-rôn với những dòng chữ TRƯỜNG HỌC VIỆT  NAM NUÔI DẠY TRẺ EM NGHÈO và những băng-rôn khác  như trong hình. Với hình thức bề ngoài như thế chứng tỏ trường được sự chú ý và  quan tâm  của các tổ chức và các nhà từ thiện. Mong là các vị hảo tâm  chia đồng đều cho các  trường khác rải rác tiếp theo trong khu vực rộng lớn này  , đừng chọn một bề mặt làm nổi thì thiệt thòi bất công cho những nơi còn lại.

Thày hiệu trưởng Trần văn Tư cùng gia đình từ Tây Ninh qua , ông cho biết hồi 1997 trường chỉ có một cái bè nhỏ, dần dần phát triển hơn có cơ ngơi như ngày nay. Các em nhỏ trước đây thất học, chỉ phụ với cha mẹ trong vấn đề sinh kế khó khăn, phần đông cha mẹ nghèo chẳng màng chi tới chuyện học hành của con cái, dốc sức đối phó với miếng ăn hằng ngày là ưu tiên một.. Chỉ có một cách trường học miễn phí hoàn toàn , cung cấp cơm ăn quần áo mặc và mọi thứ cần thiết cho một học sinh tới trường. Thậm chí các em ở làng xa có thể ngủ lại qua đêm  vào những ngày có lớp học. Lớp 5 là cao nhất , tất cả hơn 300 em học sinh . Con trai thày cũng dạy lớp như vợ của thày, nhưng bà  còn kiêm thêm khâu nhà bếp .

Các em mặc đồng phục áo trắng , quần xanh hoặc áo xanh và chen lẫn nhiều màu sắc khác. Tôi đứng lắng nghe cả lớp đồng thanh tập đọc theo sự hướng dẫn của cô giáo, tiếng học trò ê a quen thuộc như trở về từ quá khứ năm nao…Bất giác tôi chua xót nhớ tới câu hát “ Học sinh là người tổ quốc mong cho mai sau…”, các em và gia đình sống như những cư dân tự do, chẳng  khai sinh và  giấy tờ tùy thân gì,  quốc gia nào công nhận là con dân nước  mình đâu mà mong ? Khi vừa lớn lên một chút , thanh niên thiếu nữ có khuynh hướng rời bỏ chốn này để dấn thân vào đất liền mong kiếm được đồng lương khiêm tốn. Tôi rất mong trên đất liền và biển hồ  hơn 40 làng của người Việt trên đất Cambodia này đều thành lập được lớp học để các em nhỏ được cắp sách vở  đến, trang bị chút kiến thức, khả năng cơ bản học hành. Mong sao dù chỉ là bậc tiểu học nhưng cũng xây dựng được  một nền tảng, một cánh cửa mở ra  tương lai tươi sáng  hơn cho mai sau.

Xin cám ơn tất cả mọi người đã và đang góp tay đẩy lùi sự thất học của các em nhỏ trong cái cộng đồng lênh đênh này.

Khi từ giã trường và bước chân xuống thuyền trở lại, những ghe nhỏ vây kín chung quanh, buôn bán vài nhánh chuối , các bà mẹ đang bế các em nhỏ chờ giúp đỡ, người hướng dẫn viên nói nhỏ là chưa hẳn là dân làng này, có khi từ xa mà tới. Ở đâu thì cũng vậy , cũng là người VN, trong hoàn cảnh khốn cùng lưu lạc  xứ người đều đáng thương cả.

Ngồi trên chiếc ghe bềnh bồng sóng nước, tôi thả mắt nhìn theo những đám mây bềnh bồng trôi dạt, quanh tôi nhịp sóng bềnh bồng của những căn nhà bềnh bồng đang dung chứa những mảnh đời trôi. Thốt nhiên tôi nhận ra dòng suy nghĩ của mình về chúng cũng bềnh bồng không định hướng. Có một chút chua xót cho những phận đời ấy. Có phải là tôi đã thương vay? Chắc không hẳn là vậy!

Đáng lẽ tôi tiếp tục đi thêm vài làng nữa nhưng thời gian còn lại  không cho phép, những điều muốn biết thì đã biết, đã thấy để hiểu rành rẽ là mình quá may mắn, nên tự cắt bớt những lời than vãn đi. Chỉ vài tiếng đồng hồ nữa thôi là tôi sẽ rời xa nơi chốn này, mang theo những điều mắt thấy tai nghe về kể lại cho gia đình và bạn bè, chưa biết còn cơ hội trở lại nữa hay không ? Tôi khâm phục cái bản năng đấu tranh sinh tồn của giới cư dân nghèo tại những  làng nổi VN , cái  sự chịu đựng gian khổ  trong cảnh sống bơ vơ tách biệt không nơi nương tựa. Dĩ nhiên chẳng có phép màu nào làm thay đổi hẳn cuộc sống lăn lóc mỗi ngày một khó khăn hơn trên sông nước ấy , tôi hy vọng qua sự thông tin rộng rãi trên thế giới hiện nay khiến nhiều người biết tới và nếu có cơ hội thì giúp một tay làm nhẹ bớt nỗi nhọc nhằn của họ.

Tôi cũng cám ơn ban nhạc của những người Cambodia bị tàn tật vì bom mìn ngay trên xứ sở này tiễn tôi tại bến tàu. Tiếng đàn hợp tấu bởi nhiều nhạc cụ nghe còn reo vui , có lẫn âm điệu buồn nhưng không quá sầu bi. Mong các bạn có những ngày còn lại luôn an bình. Mong những người con Việt xa xứ đủ sức chịu đựng và vượt qua những gian truân, tìm được chút niềm vui , yên ổn trong cuộc sống.


SƯƠNG MAI
    2012